www.eprace.edu.pl » kredyty-inwestycyjne » Kredyty inwestycyjne w strategii banku » Formy zabezpieczeń kredytów

Formy zabezpieczeń kredytów

Udzielanie kredytów jest dla polskich banków komercyjnych głównym i najbardziej opłacalnym przeznaczeniem posiadanych do dyspozycji środków.

Marże kredytowe i prowizje są kalkulowane w powiązaniu z wysokością oprocentowania depozytów. Określa to poziom minimalnej stopy oprocentowania kredytów jeszcze dla banku opłacalnej. Inne przeznaczenie wolnych zasobów powinno więc dać dochód podobnej wielkości, bo inaczej przyjmowanie depozytów będzie nieopłacalne.

Każdy kredyt udzielony przez bank jest obciążony ryzykiem jego nie zwrócenia. Dlatego też, banki udzielając kredytu podejmują działania zmierzające do zminimalizowania tego ryzyka.

Podstawą udzielania kredytu, a jednocześnie gwarancją dla banku jest przede wszystkim sytuacja gospodarcza i finansowa kredytobiorcy. Określa ona jego zdolność do spłaty kredytu i terminowość wywiązywania się z zobowiązań wobec banku. Bank zatem opiera swoją decyzję o udzieleniu bądź nie kredytu na szczegółowej analizie wniosku o udzielenie kredytu oraz dołączonych do niego dokumentów, a zwłaszcza bilansu. Zapewnia sobie również określone gwarancje umożliwiające mu odzyskanie całości, a w najgorszym przypadku części nie spłaconego kredytu.

Zgodnie z art. 93 prawa bankowego w celu zabezpieczenia wierzytelności, które wynikają z czynności bankowych, bank może żądać zabezpieczenia przewidzianego w kodeksie cywilnym i prawie wekslowym oraz zwyczajami przyjętymi w obrocie krajowym i zagranicznym28. Zabezpieczenie kredytu może być ustanowione przed udzieleniem kredytu oraz w czasie korzystania z kredytu przez kredytobiorcę. Ta druga możliwość powinna być wykorzystywana jeżeli spłata kredytu jest zagrożona z powodu złego stanu majątkowego kredytobiorcy. W takiej sytuacji bank może:

Zabezpieczenia kredytów można klasyfikować na kilka różnych sposobów. Jednym z nich jest podział na29:

Zabezpieczenia stałe i specyficzne są ściśle określone. Przedmiotem zabezpieczenia jest łatwy do zidentyfikowania środek trwały, zastawiony w celu wsparcia kredytu. Zwykle jest on rejestrowany. Zaleta tego zabezpieczenia jest wyraźna definicja tego, co zostało zastawione.

Zabezpieczenia zmienne i ogólne obejmują szeroką kategorię aktywów, których wielkość będzie się zmieniać w miarę przechodzenia przez etapy eksploatacji firmy. Jest ono oparte na portfelu aktywów, których udział w zabezpieczeniach ulega zmianom. Zabezpieczenie zmienne ma dwie zalety:

Zabezpieczenie to ma również dwie wady:

Zabezpieczenie własne (np. zastaw) polega na zastawieniu jakiegokolwiek aktywu, który należy do kredytobiorcy. Wadą tego zabezpieczenia jest to, że kłopoty związane ze spłata kredytu znajdują swe odbicie w zmniejszającej się wartości zabezpieczenia.

Zabezpieczenie zewnętrzne (np. gwarancje) jest niezależne od kredytobiorcy, co jest zaletą tego zabezpieczenia. Wadą jest pośrednie zainteresowanie gwaranta sprawą kredytobiorcy oraz konieczność honorowania czyichś zobowiązań.

Zabezpieczenie zarejestrowane (np. hipoteka). Fakt zarejestrowania informuje o prawach kredytobiorcy do danego zabezpieczenia. Pierwszeństwo realizacji ma ten, kto pierwszy zarejestrował zabezpieczenie. Istnieją dwa ograniczenia w stosowaniu tego rodzaju zabezpieczenia. Pierwszym jest publiczny system rejestracji, drugim precyzyjne określenie aktywu oraz koszty i czas procesu rejestracji.

Zabezpieczenie niezarejestrowane (np. gwarancja) jest to każde zabezpieczenie nie podane do publicznej wiadomości.

Zabezpieczenie rzeczowe (np. maszyny) maja tę zaletę, że można stwierdzić ich fizyczną obecność. Ułatwia to zweryfikowanie ich istnienia i wycenę wartości.

Zabezpieczenie niematerialne (np. należności) są jedynie kategoria prawną, nie istnieją fizycznie, ale o wyraźnie określonej wartości nominalnej, którą można potwierdzić w momencie realizacji zabezpieczenia.

Zabezpieczenie płynne (np. zastawione akcje) mogą zostać sprzedane na wolnym, aktywnym rynku, który zmienia się w zależności od popytu i podaży. Wejście w posiadanie, przekazanie własności i ściągnięcie wpływów jest względnie łatwe.

Zabezpieczenie niepłynne (np. skrypty dłużne) w tym przypadku trzeba wejść w posiadanie, zachować lub zwiększyć wartość aktywów, znaleźć kupca, wynegocjować cenę i ściągnąć przychody ze sprzedaży. Wszystkie te czynności pochłaniają dużo czasu i pieniędzy.

Biorąc pod uwagę przepis art. 93 ustawy prawo bankowe, zabezpieczenia można podzielić w oparciu o kryterium sposobu i miejsca ich prawnej regulacji30. Podział ten jest następujący:

Powszechnie akceptowaną klasyfikacją zabezpieczeń kredytów jest podział na osobiste i rzeczowe.

Zabezpieczenia osobiste charakteryzują się odpowiedzialnością osobistą kredytobiorcy, a więc całym jego majątkiem (rzeczowym i finansowym).

Wśród nich należy wyróżnić:

Zabezpieczenia rzeczowe ograniczają odpowiedzialność kredytobiorcy tylko do poszczególnych składników majątku.

Zabezpieczenia te to:

Bank ma możliwość zastosowania jednej lub kilku form zabezpieczenia jednocześnie. W przypadku spłaty części kredytu na zabezpieczenie, którego ustanowiono więcej niż jedną z form, bank może na wniosek kredytobiorcy zgodzić się na zwolnienie niektórych zabezpieczeń jeżeli:

Jeżeli jednak jednym z zabezpieczeń jest poręczenie, to bank który wyzbędzie się zabezpieczenia wierzytelności ustanowionego obok poręczenia, ponosi odpowiedzialność względem poręczyciela za wynikłą przez to szkodę. Zabezpieczenie przyjęte od kredytobiorcy powinno zapewnić bankowi maksimum ochrony możliwej do uzyskania. Wartość, własność i realizacja zabezpieczenia powinny być przedmiotem nadzoru ze strony banku.

Zabezpieczenia osobiste

WEKSEL WŁASNY IN BLANCO (art. 10 prawa wekslowego)

Jednym z najczęściej stosowanych prawnych zabezpieczeń kredytu jest weksel własny in blanco. Jest to dokument zawierający podpis wystawcy weksla. Dla ułatwienia dochodzenia roszczeń korzystne jest umieszczenie, obok podpisu, nazwiska i imienia wystawcy. Nie powinna być wpisana data wystawienia oraz klauzule ograniczające możliwości obrotu wekslem np. „nie na zlecenie”, „bez indosu” czy inne równoważne31.

Bank jako zabezpieczenie kredytu powinien przyjmować jedynie takie weksle in blanco, które zostały wystawione na urzędowym blankiecie wekslowym lub na wzorze weksla sporządzonym przez bank. Podpis na blankiecie wekslowym może umieścić sam kredytobiorca lub jego pełnomocnik upoważniony do zaciągania w imieniu kredytobiorcy zobowiązań wekslowych.

Jeżeli kredytobiorcą jest osoba prawna, weksel mogą podpisać osoby wchodzące w skład organu osoby prawnej uprawnione do jej reprezentowania lub inne osoby upoważnione do zaciągania zobowiązań wekslowych. Zarówno osoby wchodzące w skład organu osoby prawnej, jak i pełnomocnicy kredytobiorcy mogą podpisać weksel jedynie w granicach swojego umocowania. Podpisy w imieniu osoby prawnej obejmują również jej stempel firmowy.

Przyjmowanie jako jedynego zabezpieczenia spłaty kredytu weksla własnego in blanco od podmiotów gospodarczych nie znanych bankowi jest bardzo ryzykowne. To samo dotyczy spółek z ograniczoną odpowiedzialnością lub akcyjnych o niskim kapitale zakładowym. W ich przypadku bank powinien przyjmować weksle in blanco poręczone przez dobrze zaopatrzone majątkowo osoby trzecie. Należy również wykazać dużą ostrożność przy przyjmowaniu jako zabezpieczenia kredytu wyłącznie weksla in blanco od podmiotu gospodarczego będącego osobą zagraniczną, o ile z państwem, którego ta osoba jest obywatelem, Polska nie podpisała konwencji o pomocy prawnej. Prowadzenie bowiem egzekucji w stosunku do podmiotu będącego osobą zagraniczną jest ogromnie skomplikowane i kosztowne.

PORĘCZENIE WEKSLOWE – AWAL (art. 30-32 prawa wekslowego)

Jako zabezpieczenie spłaty udzielonego kredytu bank może przyjąć weksel in blanco albo weksel in blanco z poręczeniem, tzw. awalem. Awal jest poręczeniem udzielonym za osobę zobowiązaną wekslowo. Awal jest szczególnym rodzajem poręczenia nie tylko przez fakt umieszczenia go na wekslu, ale przede wszystkim ze względu na szczególną regulację prawną. Udzielane jest za zwyczaj przez umieszczenie słowa „poręczam” i podpisu na przedniej stronie weksla lub na tzw. przedłużku Jednak sam podpis, bez żadnej wzmianki uważa się za poręczenie32. Poręczenie może dać osoba trzecia, fizyczna i prawna (współmałżonek lub członkowie zarządu spółek prawa handlowego)33 lub osoba już podpisana na wekslu, np. pełnomocnik może poręczyć za mocodawcę. Należy jednak pamiętać o wyrażeniu zgody na poręczenie wekslowe.

Przed przyjęciem poręczenia wekslowego jako zabezpieczenia spłaty kredytu bank sprawdza, czy sytuacja finansowa poręczyciela może dać gwarancję spłaty kredytu oraz sprawdza czy:

Nie przyjmuje się poręczenia za zobowiązania spółki cywilnej lub jawnej przez jej wspólników, bowiem z mocy prawa za zobowiązania spółki odpowiadają oni całym majątkiem.

Poręczenie wekslowe należy umieścić na wekslu lub na przedłużku

Może być ono udzielone poprzez:

Poręczenie nie może być warunkowane. Dodanie warunku unieważnia poręczenie. W przypadku poręczenia na wekslu in blanco poręczyciel oprócz złożenia podpisu, podpisuje również deklarację do weksla in blanco o podobnej treści jak deklaracja podpisywana przez wystawcę weksla. Ważność poręczenia nie jest uzależniona od istnienia deklaracji wekslowej. Poręczenie może być udzielone co do całości sumy wekslowej lub co do jej części.

Dopuszczalne jest udzielenie poręczenia wekslowego przez kilka osób, a każda z nich może odpowiadać do części kwoty weksla lub za zapłatę całej kwoty weksla.

Dla zmniejszenia ryzyka ponoszonego przy udzielaniu poręczenia wekslowego w interesie awalisty jest sporządzenie deklaracji wekslowej umożliwiającej powiązanie wystawionego weksla ze zobowiązaniem nim zabezpieczonym. Samo podpisanie deklaracji przez poręczyciela nie oznacza udzielenia poręczenia.

Zakres odpowiedzialności poręczyciela.

Odpowiedzialność poręczyciela wekslowego ma charakter34:

Roszczenia przeciwko poręczycielowi ulęgają przedawnieniu w tym samym terminie, co przeciwko osobie, za którą poręczył.

PORĘCZENIE WEDŁUG PRAWA CYWILNEGO (art. 876 - 887 k.c.)

Poręczenie jako zabezpieczenie kredytu jest umową, która zobowiązuje poręczyciela do spłaty kredytu udzielonego przez bank, na wypadek gdyby kredytobiorca nie spłacił go w oznaczonym w umowie terminie.

Poręczenie może być udzielone zarówno przez osoby fizyczne, jak i prawne, również przez bank.

Ponieważ poręczenie jest umową, dojście jej do skutku uzależnione jest od złożenia oświadczenia przez obie strony, tj. przez bank i przez poręczyciela.

Dla ważności poręczenia kodeks cywilny wymaga, aby zobowiązanie poręczyciela zostało złożone na piśmie, natomiast oświadczenie banku nie musi być złożone na piśmie. Może być złożone w dowolny sposób. Samo przyjęcie przez bank dokumentu zawierającego zobowiązanie poręczyciela uznaje się za złożenie oświadczenia przez bank.

Zobowiązanie poręczyciela powinno zawierać:

Nieważne jest poręczenie ,,za wszelkie kredyty”, jakie kredytobiorca zaciągnął lub zaciągnie. Nie jest natomiast konieczne, aby w treści zobowiązania poręczyciela została określona górna granica odpowiedzialności poręczyciela, jeśli nie jest to poręczenie za spłatę kredytu przyszłego.

Przedmiotem poręczenia może być całość lub oznaczona część kredytu. Poręczenie za spłatę kredytu może być terminowe lub bezterminowe.

Poręczenie jest bezterminowe, gdy w oświadczeniu poręczyciel nie wskazał okresu, w ciągu którego będzie ponosił odpowiedzialność.

Poręczenie jest terminowe, gdy poręczyciel przyjmuje na siebie odpowiedzialność za spłatę kredytu na wypadek, gdyby kredytobiorca nie spłacił go w ciągu okresu oznaczonego w umowie poręczenia.

Dopuszczalne jest poręczenie za spłatę kredytu przyszłego do wysokości z góry oznaczonej. Brak określenia wysokości poręczenia za spłatę kredytu przyszłego czyni poręczenie nieważnym. Bezterminowe poręczenie za spłatę kredytu przyszłego może być przed jego udzieleniem odwołane w każdym czasie bez podania przyczyny. Poręczenie terminowe za spłatę kredytu przyszłego nie może być w ogóle odwołane.

Jeżeli poręczenie zostało złożone w banku już po udzieleniu kredytu, poręczyciel nie może w żadnym wypadku wypowiedzieć umowy poręczenia przed spłatą kredytu,

za który poręczył.

Odpowiedzialność poręczyciela charakteryzuje kilka cech35, tj.:

Poręczyciel może podnieść przeciwko bankowi wszelkie zarzuty, które przysługują kredytobiorcy (np. zarzut umorzenia, przedawnienia spłaty kredytu i inne). Poręczycielowi służy również prawo potrącenia wierzytelności przysługującej kredytobiorcy względem banku. Poręczyciel nie traci tych zarzutów, chociażby kredytobiorca zrzekł się ich albo uznał roszczenia banku.

W razie śmierci kredytobiorcy poręczyciel nie może powoływać się na ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy wynikające z przepisów prawa spadkowego.

W razie braku odmiennego zastrzeżenia poręczyciel jest odpowiedzialny, jak współdłużnik solidarny

Prawo bankowe obowiązujące od dnia 01.01.1998. nie daje bankom uprawnienia do stosowania względem poręczycieli uproszczonego trybu egzekucji na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego. Wynika to z art. 5 ustawy, który to określa zamknięty katalog czynności bankowych, umożliwiających bankom prowadzenie uproszczonej egzekucji. Natomiast wobec poręczycieli banki nie mogą wystawiać bankowych tytułów egzekucyjnych, ponieważ udzielanie poręczeń nie znajduje się w katalogu wykonywanych czynności. Obecnie banki będą musiały prowadzić egzekucję z wykorzystaniem innych możliwości, jakie przewiduje prawo np. przyjęcie weksla

in blanco lub poddanie się poręczyciela egzekucji w formie aktu notarialnego. Bank musi wystąpić do sądu z pozwem o wydanie nakazu spłaty, co w przypadku wniesienia zarzutów przez poręczyciela spowoduje znaczny upływ czasu36.

PRZELEW (CESJA) WIERZYTELNOŚCI (art. 509-518 k.c.)

Przelew wierzytelności jako zabezpieczenie kredytu jest umową między kredytobiorcą a bankiem udzielającym kredytu, na mocy której kredytobiorca przenosi na bank swoje prawo do otrzymania konkretnej sumy za sprzedane towary lub usługi.

W interesie banku leży:

W praktyce bankowej stosuje się dwa rodzaje cesji:

Jeżeli zabezpieczenie kredytu ma stanowić cesja wierzytelności przyszłych, tj. nieistniejących jeszcze w dniu zawarcia umowy kredytowej, należy określić je w umowie w sposób jednoznaczny, np. wierzytelności pochodzące z określonej transakcji lub

wierzytelności pochodzące od konkretnego dłużnika lub kilku dłużników.

PRZYSTĄPIENIE DO DŁUGU

Jako swoistego rodzaju zabezpieczenie kredytu można uznać również przystąpienie do długu kredytowego. Następuje wówczas zmiana w stosunku kredytowym po stronie dłużnika - do dotychczasowego kredytobiorcy przystępuje osoba trzecia, tj. inna niż kredytobiorca, w charakterze dłużnika solidarnego. Dotychczasowy dłużnik nie zostaje zwolniony z obowiązku spłaty kredytu, a nowy odpowiada wobec banku nie za spłatę kredytu cudzego, jak poręczyciel, lecz jak za spłatę kredytu własnego, tj. jak kredytobiorca. Kredytobiorca i przystępujący do długu odpowiadają wobec banku solidarnie.

Przystąpienie do długu kredytowego może dojść do skutku:

Takie zabezpieczenie kredytu będzie miało z reguły zastosowanie, jeżeli pomiędzy kredytobiorcą a osobą przystępującą do długu istnieją więzy rodzinne lub gospodarcze.

Zabezpieczeniem kredytu może być również przejęcie długu37. Polega ono na przyjęciu zobowiązania kredytobiorcy wobec banku z równoczesnym zwolnieniem dotychczasowego kredytobiorcy z długu wobec banku. Do przejęcia długu dochodzi najczęściej w momencie reorganizacji lub przekształceń własnościowych, na podstawie pisemnej umowy. Odpowiedzialność przystępującego do długu jest samoistna i solidarna.

Wygaśnięcie zobowiązania przystępującego do długu następuje w momencie38:

PEŁNOMOCNICTWO (art. 95 - 109 k.c.)

Jako zabezpieczenie kredytu często stosowane jest pełnomocnictwo do dysponowania rachunkiem bankowym. Pełnomocnictwo takie może być udzielone przez kredytobiorcę lub przez osobę trzecią, jak również przez osobę, która już zabezpiecza udzielony kredyt, np. przez poręczyciela39.

Pełnomocnictwo może być udzielone do:

Pełnomocnictwa może udzielić posiadacz rachunku lub pełnomocnik, jeżeli jest uprawniony do udzielania dalszych pełnomocnictw.

Pełnomocnictwo takie:

GWARANCJE BANKOWE

Gwarancja bankowa jest pisemnym oświadczeniem banku, udzielonym na wniosek swego klienta i skierowanym do beneficjanta gwarancji (os. trzeciej np. innego banku), w którym zobowiązuje się do wypłacenia na żądanie beneficjanta kwoty należnej jemu od klienta, jeśli ten nie uczyni tego we właściwym terminie40.

Z tego wynika, że ustanowienie gwarancji wymaga współdziałania co najmniej trzech osób:

Bank udziela gwarancji na podstawie zlecenia podmiotu gospodarczego.

Gwarancja bankowa jako zabezpieczenie spłaty kredytu jest pisemnym zobowiązaniem banku do spłaty kredytu wraz z odsetkami i innymi kosztami w przypadku, gdy kredytobiorca, na zlecenie którego została wystawiona, nie spłaci kredytu w terminie określonym w umowie41.

Gwarancja, w odróżnieniu od poręczenia, jest zobowiązaniem abstrakcyjnym, niezależnym od umowy kredytowej. Postanowienia umowy kredytowej obowiązują podmioty stosunku gwarancji bankowej, jeśli zostały one ujęte w treści listu gwarancyjnego. Stronami w gwarancji bankowej są:

Treść gwarancji, ze względu na jej abstrakcyjny charakter, powinna zawierać istotne informacje dotyczące kredytu, w związku z którym gwarancja została udzielona. Obejmują one:

Bank udzielając kredytu ma prawo odmówić przyjęcia gwarancji, jeżeli jej tekst jest nieprecyzyjny, niejasny lub nie zawiera niezbędnych elementów.

Jeżeli wykorzystanie i spłata kredytu następuje w tzw. transzach, możliwe jest udzielenie gwarancji odrębnie na każdą z transz.

Zobowiązanie wynikające z gwarancji może potwierdzić inny bank. Jest to tzw. regwarancja. W takim przypadku bank udzielający kredytu może zgłaszać roszczenia wynikające z gwarancji do banku, który jej udzielił lub do banku, który ją potwierdził albo do obu banków jednocześnie, aż do całkowitego zaspokojenia roszczeń banku - kredytodawcy.

Gwarancja może być bezwarunkowa lub uwarunkowana spełnieniem określonych w niej warunków.

Roszczenia z gwarancji bezwarunkowej płatne są na pierwsze żądanie beneficjanta bez możliwości sprawdzenia słuszności czy zasadności zgłoszonych roszczeń. Roszczenia z gwarancji uwarunkowanej stają się wymagalne po zgłoszeniu roszczenia oraz po udokumentowaniu bankowi przez beneficjanta, że zostały spełnione określone w niej warunki.

Gwarancje bankowe są nieodwołalne, co oznacza, że nie mogą być unieważnione przed upływem terminu ważności oraz zmienione bez pisemnej zgody beneficjanta.

Zabezpieczenia rzeczowe

ZASTAW NA RZECZACH RUCHOMYCH (art. 306 – 325 k.c.)

W celu zabezpieczenia udzielonego przez bank kredytu można ustanowić na rzecz banku zastaw na zbywalnych rzeczach ruchomych, na mocy którego bank będzie mógł dochodzić zaspokojenia swoich roszczeń. Zastaw może być również ustanowiony w celu zabezpieczenia kredytu przyszłego.

Przedmiot zastawu może być własnością kredytobiorcy lub innej osoby. Nie można obciążyć zastawem rzeczy przyszłych, tj. takich, które zastawca dopiero nabędzie.

W przypadku ustanowienia zastawu na przedmiotach znajdujących się w drodze morskiej, bankowi powinien być wydany konosament morski czysty, który stanowi dowód przyjęcia na statek ładunku w nim oznaczonego oraz jest dokumentem uprawniającym do rozporządzenia tym ładunkiem i do jego odbioru.

Gdy zastaw jest ustanowiony na przedmiotach wartościowych np. biżuteria, obrazy itp., kredytobiorca powinien przedłożyć w banku aktualną ich wycenę sporządzoną przez uprawnioną do tego osobę lub urząd.

W przypadku, gdy rzecz obciążona zastawem, określona co do tożsamości będzie znajdowała się u osoby trzeciej należy zobowiązać zastawcę do jej oznaczenia w sposób trwały, jako przedmiotu zastawu na rzecz banku, w celu uniemożliwienia ustanowienia na tej rzeczy następnego zastawu. Jest to dla banku sprawa pierwszorzędnej wagi, bowiem zgodnie z art. 310 k.c., jeżeli w chwili ustanowienia zastawu rzecz jest obciążona innym prawem rzeczowym, zastaw powstały później ma pierwszeństwo przed prawem powstałym wcześniej, chyba że zastawnik działał w złej wierze, np. wiedział, że przedmiot jest obciążony.

Bank nie może natomiast zastrzec w umowie, że zastawca przed wygaśnięciem zastawu nie dokona zbycia lub obciążenia rzeczy. Zastrzeżenie taki jest bowiem w myśl art. 311 k.c. nieważne.

Jeżeli rzecz obciążona zastawem zostaje narażona na utratę lub uszkodzenie bank może żądać:

Bank może zażądać ubezpieczenia przedmiotu zastawu, a następnie dokonać cesji polis ubezpieczeniowych.

Istota zastawu polega na tym, że w przypadku nie wywiązania się przez dłużnika z obowiązania wierzyciel może dochodzić swojej należności z przedmiotu zastawu, bez względu na to czyją własnością przedmiot ten stał się i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi. Ma on charakter akcesoryjny42.

Do ustanowienia zastawu potrzebna jest umowa pisemna pomiędzy bankiem a właścicielem rzeczy, na której ma być ustanowiony zastaw oraz wydanie rzeczy bankowi lub osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły.

Jeżeli przedmiot zastawu znajduje się w posiadaniu banku, kredyt tak zabezpieczony nazywa się kredytem lombardowym43.

Jeżeli zastaw jest ustanowiony w celu zabezpieczenia kredytu przyszłego, w umowie zastawu powinien znaleźć się zapis stwierdzający, iż w przypadku nie udzielania kredytu zastaw wygasa.

Dopuszczalne jest ustanowienie w drodze jednej umowy zastawu na większej ilości rzeczy, jednakże w umowie zastawu bądź w załączniku do niej niezbędne jest wymienienie poszczególnych rzeczy obciążonych zastawem.

Przed ustanowieniem zastawu wartość przedmiotu zastawu powinna być ustalona na podstawie odpowiednich dokumentów. Jeżeli zabezpieczenie kredytu ma stanowić wyłącznie zastaw, wartość tych przedmiotów nie powinna przekraczać wartości kredytu wraz z odsetkami.

Wygaśnięcie zastawu następuje w przypadku:

ZASTAW NA PRAWACH (art.327 i 335 k.c.)

W celu zabezpieczenia udzielonego przez bank kredytu można ustanowić na rzecz banku zastawu na prawach, jeśli są one zbywalne. Nie można ustanowić zastawu na prawie użytkowania, jest ono bowiem niezbywalne. Podmiotami stosunku prawnego zastawu na prawach są:

Do ustanowienia zastawu na prawach potrzebna jest umowa pomiędzy bankiem a właścicielem dokumentu stwierdzającego prawo, na którym ma być ustanowiony zastaw oraz wydanie tego dokumentu bankowi, o ile przepisy dotyczące obrotu papierami wartościowymi nie stanowią inaczej.

Termin ważności dokumentu nie może upłynąć przed datą spłaty kredytu.

Umowa o ustanowienie zastawu na prawach winna być zawsze zawarta na piśmie z datą pewną tj. urzędowo poświadczoną przez notariusza.

ZASTAW NA WKŁADACH NA KSIĄŻECZCE OSZCZĘDNOŚCIOWEJ

Wysokość wkładów na książeczce oszczędnościowej, na której ustanowiono zastaw powinna być wyższa od wysokości ustalonego zabezpieczenia kredytu o kwotę wolną od zajęcia sądowego i administracyjnego, określoną w art. 21 ustawy z dnia 31.01.1989r. Prawo bankowe.

Ustanowienie zastawu może nastąpić poprzez podpisanie przez bank i właściciela książeczki umowy. Nie może ustanowić zastawu osoba posiadająca nawet stałe pełnomocnictwo do rozporządzania wkładem oszczędnościowym stanowiącym własność innej osoby.

O ustanowieniu zastawu na wkładach na książeczce oszczędnościowej bank - zastawnik powinien niezwłocznie zawiadomić bank, który prowadzi rachunek wkładów.

ZASTAW NA WKŁADACH W ZAKRESIE WYNALAZCZOŚCI.

Zastaw można ustanowić na:

Przy ustanowieniu zastawu na prawach, w zakresie wynalazczości regułą powinno być, iż zastawca użytkuje przedmiot zastawu, bowiem leży to w interesie zarówno jego, jak i zastawnika. Natomiast zastawnik będzie mógł, w braku odmiennej umowy, pobierać pożytki; np. opłaty licencyjne i zaliczać je na poczet spłat kredytu. Ponadto w umowie zastawu można wyrazić zgodę na dalsze stosowanie wynalazku przez zastawcę, jeżeli leży to również w interesie zastawnika- banku.

Bank powinien zobowiązać zastawcę, bądź sam wystąpić do Urzędu Patentowego o dokonanie wpisu zastawu do odpowiedniego rejestru patentowego lub praw ochronnych. W sytuacji bowiem, gdy w rejestrze znajduje się wpis wydanie decyzji o wygaśnięciu patentu lub prawa ochronnego jest dopuszczalne jedynie za zgodą zastawnika.

ZASTAW NA UDZIALE W SPÓŁCE Z O.O. (art. 180, 181 k.h.)

Prawo handlowe przewiduje możliwość zastawienia całego udziału w spółce z o.o. Nie można więc zastawić części udziału.

Umowa spółki może uzależnić zbycie lub zastawienie udziału od zezwolenia spółki albo w inny sposób ograniczyć, dlatego bank przed podjęciem decyzji o przyjęciu jako zabezpieczenia kredytu zastawu udziału powinien zażądać przedłożenia w banku umowy spółki, odpisu z rejestru handlowego oraz oświadczenia spółki, iż udziały nie są zastawione.

O zastawie na udziale należy powiadomić spółkę niezależnie od tego czy na ustanowienie zastawu była wymagana zgoda spółki czy nie i przedstawić dowód zastawu. Powiadomienia może dokonać bank lub zastawca.

Oprócz zastawienia udziału możliwe jest również zastawienie poszczególnych praw płynących z udziału. Można np. zastawić samo prawo do odbioru zysków.

ZASTAW NA AKCJACH (art. 347, 348, 349 k.h.)

Kodeks handlowy dopuszcza możliwość ustanowienia zastawu na akcjach, wprowadza jednak pewne ograniczenia w tym zakresie.

W art. 347 § 1 k.h. stanowi, iż akcje wydane w zamian za wkłady niepieniężne powinny pozostać imiennymi, aż do chwili zatwierdzenia przez walne zgromadzenie sprawozdania i rachunków za drugi rok obrotowy i w ciągu tego czasu nie mogą być zbywalne ani zastawione.

Art. 348 § 2 k.h. stanowi iż przeniesienie akcji imiennych statut może uzależnić od zezwolenia spółki lub w inny sposób ograniczyć.

Art. 349 k.h. dopuszcza ograniczenie zbywalności akcji na pewien czas.

Wszelkie ograniczenia w zbywaniu akcji dotyczą tylko praw niemajątkowych akcjonariusza, nie dotyczą natomiast np. prawa do dywidendy.

ZASTAW NA INNYCH PAPIERACH WARTOŚCIOWYCH (art. 921- 921.16 k.c.)

Jeżeli przepisy dotyczące poszczególnych papierów wartościowych nie będą stanowiły inaczej lub w przypadku braku szczególnych przepisów, do ustanowienia zastawu na papierach wartościowych należy stosować przepisy k.c. dotyczące zastawu na prawach oraz przepisy k.c. dotyczące papierów wartościowych.

PRZEWŁASZCZENIE NA ZABEZPIECZENIE

Zabezpieczenie udzielonego kredytu może nastąpić w drodze przeniesienia na bank przez kredytobiorcę posiadanych przez niego rzeczy ruchomych. Przeniesienie własności następuje na mocy umowy zawartej przez bank z kredytobiorcą. W umowie powinien być zamieszczony warunek, iż w przypadku, gdy kredyt wraz z odsetkami i prowizją zostanie spłacony w określonym w umowie kredytowej terminie, przeniesienie własności straci moc i kredytobiorca stanie się z powrotem właścicielem rzeczy.

Wraz z umową przewłaszczenia powinna być dokonana cesja praw z odpowiednich polis ubezpieczeniowych. Rzecz przewłaszczona powinna być w umowie oznaczona w sposób umożliwiający jej jednoznaczną identyfikację, a w przypadku rzeczy oznaczonych co do gatunku należy określić ich rodzaj, jakość i wartość zgodnie z zasadami podanymi w zastawie.

Przewłaszczającym jest z reguły sam dłużnik, teoretycznie może być osoba trzecia.

Przedmiotem przewłaszczenia są przedmioty ruchome, przy czym dotyczy to zarówno rzeczy oznaczonych co do gatunku, jak i co do tożsamości

KAUCJA

Na zabezpieczenie spłaty udzielonego kredytu bank może przyjąć kaucję w postaci:

Do ustanowienia kaucji niezbędne jest zawarcie umowy pisemnej oraz złożenie w banku przedmiotu kaucji. Przedmiot kaucji powinien być w umowie oznaczony; w przypadku środków pieniężnych - ich wartość, w przypadku bonów - ich wartość, numery, seria lub inne znaki.

Środki pieniężne złożone w banku jako kaucja są przechowywane na odrębnym, nie oprocentowanym koncie44. Przyjmowane są zarówno w złotych, jak i w walucie wymienialnej.

W przypadku składania jako kaucji bonów oszczędnościowych ich wartość powinna być wyższa od wysokości ustalonego zabezpieczenia kredytu o kwotę wolną od zajęcia sądowego i administracyjnego. Jednocześnie ze złożeniem bonów kredytobiorca składa w banku upoważnienie, w którym uprawnia bank do pokrycia nie spłaconego w terminie kredytu wraz z odsetkami i prowizją poprzez przedstawienie bonów do wykupu na ogólnych zasadach i potrącenia wierzytelności banku z tytułu nie spłaconego kredytu z wierzytelnością właściciela bonów oszczędnościowych z tytułu ich wykupu. Po spłacie kredytu bank zwraca kredytobiorcy przedmiot kaucji oraz upoważnienie

BLOKADA ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH ZGROMADZONYCH NA RACHUNKACH BANKOWYCH

Zabezpieczenie udzielonego kredytu może następować w drodze nieodwołalnej blokady środków pieniężnych zgromadzonych na bankowych rachunkach złotowych i walutowych:

Blokada dokonywana jest na pisemne zlecenie posiadacza rachunku lub osób posiadających nieograniczone pełnomocnictwo do dysponowania tym rachunkiem, przez bank prowadzący dany rachunek. Bank ten powinien wydać kredytobiorcy potwierdzenie dokonania nieodwołalnej blokady Wydając to potwierdzenie bierze on tym samym obowiązek utrzymania tej blokady.

Kredytobiorca wnosząc o ustanowienie zabezpieczenia kredytu w postaci blokady składa w banku:

- dokonania potrącenia wierzytelności banku,

- pobrania z zablokowanego rachunku wierzytelności banku z tytułu niespłaconego kredytu, gdy rachunek bankowy prowadzony jest w innym banku.

O dokonaniu potrącenia bank powiadamia pisemnie posiadacza rachunku. Po spłacie kredytu bank zwraca kredytobiorcy upoważnienie oraz wydaje pisemną zgodę na odblokowanie rachunku.

HIPOTEKA

W celu zabezpieczenia udzielonego przez bank kredytu można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego bank będzie mógł dochodzić zaspokojenia swojego roszczenia z nieruchomości, bez względu na to, czyją stała się własnością, z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości45.

Hipoteką można obciążyć:

Nie można ustanowić hipoteki na nieruchomości przekazanej jedynie w użytkowanie.

Hipoteka obciąża wraz z nieruchomością:

Ustanowienie hipoteki na rzecz banku nie pozbawia właściciela nieruchomości możności jej obciążania lub rozporządzania nią. Niedopuszczalne jest zastrzeżenie, przez które właściciel nieruchomości zobowiązuje się względem banku, że nie dokona zbycia lub obciążenia nieruchomości przed wygaśnięciem hipoteki.

Hipoteka może być wyrażona tylko w oznaczonej sumie pieniężnej. Zabezpiecza ona także odsetki nieprzedawnione i przyznane koszty postępowania. Jest ona ograniczonym prawem rzeczowym46.

Jeżeli kredytobiorca lub osoba trzecia jest właścicielem kilku nieruchomości, wówczas w celu zabezpieczenia jednego kredytu można ustanowić hipoteki na kilku nieruchomościach. Nie można przy tym obciążyć tych nieruchomości jedną hipoteką, lecz należy na każdej z nich ustanowić odrębną hipotekę. Bank zabezpieczający w ten sposób kredyt powinien obciążyć każdą z nich proporcjonalnie do jej wartości. Bank nie powinien obciążać każdej nieruchomości do pełnej wysokości udzielonego kredytu.

Właściciel kilku nieruchomości stanowiących całość gospodarczą lub graniczących ze sobą może jednak żądać połączenia ich w księdze wieczystej w jedną nieruchomość. Hipotekę ustanawia się wówczas na tej jednej połączonej nieruchomości.

Hipoteka na części ułamkowej nieruchomości

Hipoteka może być ustanowiona na ułamkowej części nieruchomości, jeżeli stanowi ona udział współwłaściciela, tj. jeżeli w księdze wieczystej znajduje się zapis typu:

„Nieruchomość stanowi współwłasność ..................... w 1/4, ...................w 1/2 ....................w 1/4”. Wówczas hipoteką można obciążyć każdą z ułamkowych części nieruchomości należących do poszczególnych właścicieli, tzn. można ustanowić hipotekę tylko na jednej części, na dwóch lub na wszystkich trzech częściach własności.

Hipoteka na użytkowaniu wieczystym

Hipoteką można obciążyć również użytkowanie wieczyste. Wówczas hipoteka obejmuje również budynki i urządzenia na użytkowanym terenie stanowiące własność wieczystego użytkownika.

Wartość nieruchomości, na której jest ustanowiona hipoteka, powinna być o tyle wyższa od kwoty udzielonego kredytu i odsetek, aby stwarzała realną możliwość pełnego zaspokojenia roszczeń banku w przypadku sprzedaży nieruchomości. Jeżeli nieruchomość jest obciążona hipoteką, bank dokonując wyżej wymienionych kalkulacji powinien uwzględnić wysokość kredytu i odsetek zabezpieczonych tą hipoteką.

Obciążenie nieruchomości stanowiącej wspólność majątkową małżonków może nastąpić w momencie wyrażenia zgody przez małżonka kredytobiorcy47.

Hipoteka może być wyrażona jedynie w sumie pieniężnej i musi być wpisana w złotych. Nie można dokonać wpisu hipotecznego w walucie zagranicznej. (art. 358 i 3581 k.c.)

SĄDOWY REJESTR ZASTAWÓW.

Zastaw rejestrowy umożliwia dłużnikowi korzystanie z przedmiotu obciążonego zastawem, a osobom trzecim szybką informację o ustanowieniu takiego zabezpieczenia na rzeczy ruchomej dłużnika. Zastaw ten będzie mógł zabezpieczać następujące wierzytelności:

Zastaw może zabezpieczać wierzytelność przyszłą, warunkową, ale jedynie do wartości zabezpieczenia.

Umowa zastawu musi być zawarta na piśmie i wpisana do rejestru. Ten sam podmiot może być obciążony kilkoma zastawami tego rodzaju.

Prowadzenie rejestrów zastawów powierzono sądom gospodarczym mającym siedzibę w miastach wojewódzkich i obejmują właściwością pewien obszar regionalny. Dla Łodzi odpowiedni sąd znajduje się w Krakowie.

Wpisy w rejestrze zastawów dokonywane są na wniosek (złożony na oficjalnym formularzu), do którego musi być dołączona umowa.

PODDANIE SIĘ EGZEKUCJI W AKCIE NOTARIALNYM.

Akt ten na mocy art. 777 pkt. 4 k.p.c. jest tytułem egzekucyjnym różniącym się od innych tym, że jego wydanie nie poprzedza rozpoznanie sądu.

Poddanie się dłużnika musi być wyraźne. Może ono być ograniczone tylko do niektórych składników majątku.

Postanowienia aktu muszą obejmować:

Akt notarialny z klauzulą poddania się egzekucji może być wykorzystany przez wierzyciela po nadaniu mu klauzuli wykonalności przez sad rejonowy.

Wybór formy zabezpieczenia

Bank ustala formę zabezpieczenia kredytu w porozumieniu z kredytobiorcą, biorąc pod uwagę:

  1. rodzaj i wysokość kredytu oraz okres kredytowania,

  2. status prawny kredytobiorcy,

  3. standing finansowy kredytobiorcy,

  4. typowe oraz indywidualne ryzyko związane z udzieleniem kredytu,

  5. cechy danego zabezpieczenia wynikające z dotyczących go przepisów prawnych oraz umowy o ustanowienie zabezpieczenia (np.: sposób ustanowienia zabezpieczenia, zakres odpowiedzialności wynikającej z zabezpieczenia, sposób realizacji uprawnień banku itp.),

6) przewidywany nakład pracy banku oraz koszt zabezpieczenia dla banku i osób zainteresowanych,

7) możliwość zaspokojenia roszczeń banku, w możliwie najkrótszym czasie.



komentarze

Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.