www.eprace.edu.pl » kredyty-inwestycyjne » Kredyty inwestycyjne w strategii banku » Pojęcie, funkcje i podział kredytów bankowych

Pojęcie, funkcje i podział kredytów bankowych

Pojęcie kredytu jest tak stare jak proces wymiany. Dowodem na to są odkryte w czasie badań archeologicznych tabliczki klinowe Sumerów, Babilończyków, czy papirusy Egipcjan⁶.

Tą działalnością zajmowali się nie tylko bogaci kupcy, była ona również źródłem olbrzymich dochodów dla świątyń.

Współcześnie udzielanie kredytów jednostkom gospodarczym i ludności jest podstawową, czynną operacją bankową. Zatem kredyt bankowy jest stosunkiem ekonomicznym między bankiem a kredytobiorcą. W naukach ekonomicznych definiuje się go w następujący sposób :

Operacja udzielenia kredytu polega na postawieniu przez bank do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, który zobowiązuje się zwrócić je z odsetkami w umownym terminie⁷.

Ogólne zasady udzielania kredytów są zawarte w prawie bankowym, a szczegółowe zasady, obowiązujące w poszczególnych bankach, ujęte są ich regulaminami kredytowymi.

Banki udzielają kredytów przede wszystkim ze środków powierzonych im przez deponentów. Istotną cechą wyróżniającą kredyt jest określenie jego przeznaczenia, przy zapewnieniu bankowi prawa do kontroli wykorzystania kredytu, a także prawa wypowiedzenia umowy, gdy jego wykorzystanie odbiega od warunków umowy.

Kredytowi bankowemu jako kategorii ekonomicznej przypisuje się przede wszystkim funkcję kreatywną (kreacja bankowego pieniądza bezgotówkowego) oraz funkcję okresowego przesunięcia siły nabywczej pieniądza, skutkującą m.in. zwiększeniem popytu, możliwością zaspokojenia określonych potrzeb finansowych,

a w skali makroekonomicznej - efektywnym wykorzystaniem czasowo wolnych środków pieniężnych. Według A. Forstmanna w wyniku udzielenia kredytu „następuje, pośrednio, przekazanie przez kredytodawcę na kredytobiorcę prawa dyspozycji kapitałem rzeczowym”. W ten sposób kredyt prowadzi do lepszego wykorzystania istniejących zasobów pieniądza przez ich produkcyjne zastosowanie.

Kredyt może być użyty do sfinansowania urządzeń produkcyjnych, których rentowność przewyższa stopę oprocentowania kredytu, lub do sfinansowania transakcji towarowych. Oba zastosowania wywierają produktywny wpływ na popyt globalny, produkcję i zatrudnienie⁸.

Kredyt jako stosunek prawny polega na zobowiązaniu się kredytodawcy do postawienia do dyspozycji kredytobiorcy określonej sumy środków pieniężnych, podczas gdy kredytobiorca zobowiązuje się do zwrotu wykorzystanych środków wraz z oprocentowaniem w ustalonym terminie⁹.

Z prawnego punktu widzenia kredyt stanowi zatem stosunek zobowiązaniowy, którego podstawowymi cechami definicyjnymi pozostają zwrotność, terminowość i oprocentowanie.

Głównymi cechami prawnymi różniącymi kredyt od np. pożyczki są :

• na podstawie umowy kredytu bankowego określona kwota - z reguły w postaci bezgotówkowego pieniądza bankowego - stawiana jest do dyspozycji kredytobiorcy, lecz bank pozostaje właścicielem środków, jakimi klient - kredytobiorca dysponuje na zasadach i warunkach określonych w umowie;

• kredyt jest ex definitione odpłatny ( oprocentowanie );

• jedną ze stron umowy kredytowej musi być podmiot o prawnym statusie banku;

• przedmiotem kredytu bankowego mogą być wyłącznie środki pieniężne;

• umowa kredytu bankowego pod rygorem nieważności musi być zawarta w formie pisemnej.

Umowa o kredyt bankowy jest umową konsensualną, odpłatną oraz dwustronnie zobowiązującą. Elementy tej usługi mają charakter zarówno jakościowy ( kredytodawca, kredytobiorca, przedmiot kredytu, jego zabezpieczenie i waluta ), jak i ilościowy (wielkość i cena kredytu, termin i sposób spłaty ).

Kredytodawcą jest najczęściej jeden bank. Jednak w wielu przypadkach, ze względu na przepisy nadzoru bankowego, bank nie może sam udzielić kredytu¹⁰. Nastąpić może wówczas porozumienie między bankami w celu udzielenia kredytu konsorcjalnego. Zazwyczaj w takim przypadku banki przewidują w umowie, że ryzyko od określonych kredytów udzielonych przez jeden z nich obarcza także pozostałe banki.

Kredytobiorcami mogą być gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, gospodarka komunalna, a także inne banki¹¹.

Przedmiot kredytu określony jest przez dwa zasadnicze cele kredytowania, którymi są konsumpcja i inwestycje¹². Trzecim celem jest finansowanie przejściowych potrzeb, wynikających z braku synchronizacji między dochodami i wydatkami podmiotów gospodarczych.

Kredyt może być nie zabezpieczony bądź też zabezpieczony za pomocą poręczenia, hipoteki, zastawu, cesji, należności lub ubezpieczenia.

Kredyt może być udzielany w walucie krajowej lub obcej ( kredyt dewizowy ). Spłaty tego kredytu oraz odsetek i prowizji od niego mogą być dokonywane, w zależności od umowy, w walucie krajowej lub obcej.

Usługa finansująca składa się z następujących elementów¹³ :

• wielkość kredytu ( mały, średni i wielki ). W niektórych krajach przy udzielaniu kredytu od określonej wysokości bank jest zobowiązany zawiadomić nadzór bankowy;

• cena kredytu, składają się na nią procent ( stały lub zmienny ), prowizje i opłaty;

• czas, na jaki udziela się kredytu - stanowi istotne kryterium podziału kredytów na krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe

• termin i sposób zwrotu kredytu określony jest w umowie, która ustala określoną datę zwrotu w całości bądź ratami, w okresie korzystania z kredytu. W wielu przypadkach kredyt jest odnawiany automatycznie ( revolvingcredit ).

Istnieją następujące formy spłaty kredytu :

• spłata jednorazowa - następuje w całości po upływie terminu przewidzianego w umowie, albo przy jej wypowiedzeniu. Dla dłużnika oznacza to duże obciążenie płynności w momencie spłaty;

• spłata ratalna - polega na uiszczaniu jednakowych sum do końca okresu umowy. Ta forma spłaty nie obciąża zbytnio płynności inwestora. Rozpoczęcie spłaty następuje na ogół po okresie karencji;

• spłata anuitetowa, dokonywana na ogół po roku, stanowi stałą wielkość. Składa się na nią spłata odsetek i kapitału w zmieniających się proporcjach. Udział oprocentowania maleje wraz ze spłatą kapitału. Ta forma spłaty jest szczególnie wygodna przy kredytowaniu budownictwa mieszkaniowego.

Prowadzona przez banki działalność kredytowa uzależniona jest w dużym stopniu od sytuacji w gospodarce i w otoczeniu banków. Dana sytuacja może sprzyjać powiększeniu portfela kredytowego, jego jakości i dochodowości lub stwarzać nawet duże zagrożenia zwrotności kredytu.

Kredytowanie podmiotów gospodarczych i osób fizycznych jest jedną z najważniejszych dziedzin działalności banku komercyjnego, gdyż jest ważnym źródłem dochodów i zysków. Zasoby pieniądza zgromadzone w formie depozytów bank odsprzedaje w formie kredytów i na tym zarabia. Zysk jest jednak uwarunkowany skutecznością działalności kredytowej.

Kredyty są zróżnicowane pod wieloma względami. Można je klasyfikować według różnych kryteriów podmiotowych i przedmiotowych, przy czym stopień szczegółowości podziału może być różny. Kredyty najczęściej klasyfikuje się według następujących pięciu kryteriów¹⁴ :

1. klasyfikacja ze względu na walutę kredytu

• kredyty złotówkowe

• kredyty dewizowe

2. klasyfikacja ze względu na okres wykorzystania i spłaty kredytu¹⁵

• kredyty krótkoterminowe - do 1 roku

• kredyty średnioterminowe - od 1 roku do 3 lat

• kredyty długoterminowe - powyżej 3 lat

3. klasyfikacja ze względu na przeznaczenie kredytu

• kredyty na działalność gospodarczą ( obrotowe i inwestycyjne )

• kredyty dla ludności ( konsumpcyjne )

4. klasyfikacja ze względu na sposób zabezpieczenia

• kredyt lombardowy

• kredyt hipoteczny

5. klasyfikacja ze względu na formę kredytu

• kredyt w rachunku bieżącym

• kredyt w rachunku kredytowym

• kredyt dyskontowy

• kredyt akceptacyjny

• faktoring

• leasing

Kredyty na działalność gospodarczą

Kredyt obrotowy - może być związany umownie z określonym celem lub służyć finansowaniu różnych potrzeb. Banki udzielają go zazwyczaj w rachunku bieżącym. Umożliwia on pokrywanie potrzeb przedsiębiorstwa, które nie jest w stanie zrównoważyć w czasie swoich wpływów i wydatków. Dla banków są to kredyty o podwyższonym ryzyku, dlatego banki udzielają ich znanym sobie klientom, często przy odpowiednim zabezpieczeniu. Obok kredytów finansujących różne potrzeby przedsiębiorstwa, banki udzielają kredytów na cele określone w osobnych umowach kredytowych ; są to tzw. kredyty celowe tj. kredyty sezonowe czy eksportowe.

Kredyt inwestycyjny - finansuje określone zamierzenia inwestycyjne. Ta forma finansowania potrzeb gospodarczych pojawiła się w związku z podejmowaniem bardzo kosztownych inwestycji, które nie miały szans realizacji siłami jednej firmy, nawet przy pomocy kredytu bankowego. Charakterystyczną cechą takiego projektu jest długi okres zwrotny nakładów inwestycyjnych (nawet 20-letni), wysoki stopień niepewności co do zmian w otoczeniu i przyszłych warunków funkcjonowania wytworzonych obiektów oraz związane z tym duże ryzyko¹⁶.

Kredyty dla ludności ( konsumpcyjne ) - cechą charakterystyczną tego kredytu jest jego charakter konsumpcyjny, a co za tym idzie osoba kredytobiorcy, którym jest konsument¹⁷. Przedmiotem tego kredytu są towary konsumpcyjne jak np. samochody, telewizory, lodówki. Kredytobiorca nie dysponując odpowiednimi środkami własnymi, może dzięki uzyskaniu kredytu nabyć potrzebne mu towary. Producenci i sprzedawcy towarów konsumpcyjnych, zwłaszcza trwałego użytku, mogą dzięki temu kredytowi poszerzyć krąg odbiorców. Tak więc obustronne zainteresowanie kredytowaniem zakupów konsumpcyjnych przez banki wpływa na stosowanie różnych sposobów udzielania, spłaty i zabezpieczenia zwrotności kredytów konsumpcyjnych.

Są one udzielane w postaci¹⁸ :

• kredytów gotówkowych, gdy kredytobiorca otrzymuje gotówkę bezpośrednio lub za pośrednictwem swego rachunku bankowego,

• kredytów bezgotówkowych, które są przekazywane określonemu sprzedawcy na opłacenie zakupionych przez kredytobiorcę towarów.

Jeśli za kryterium podziału przyjmiemy warunki spłaty, to możemy rozróżnić :

• kredyty spłacane jednorazowo,

• kredyty spłacane ratami, czyli konsumpcyjne kredyty ratalne.

Kredyt lombardowy - jest kredytem krótkoterminowym, a jego charakterystyczną cechą jest posiadanie przez bank przedmiotu zastawu¹⁹. Najczęściej zastawem są papiery wartościowe, których fizyczne przechowywanie nie nastręcza bankom trudności. Bank, przyjmując zastaw, nabywa prawo jego sprzedaży w przypadku niespłacenia kredytu. Ograniczeniu ryzyka służy udzielanie kredytu w niższym wymiarze niż aktualna wartość zastawu oraz stopień łatwości jego zbycia na rynku.

Kredyt lombardowy może być udzielany także pod zastaw towarów. Banki przeważnie nie dysponują magazynami do przechowywania towarów, ale w krajach rozwiniętych udzielają one kredytu lombardowego pod zastaw papierów wartościowych, zwanych warrantami. Są one szczególnym rodzajem dowodów składowych, reprezentujących tytuł własności składowanego towaru. Warrant, jako rodzaj papieru wartościowego, może więc służyć zabezpieczeniu kredytu lombardowego, ale bank przyjmujący zastaw w tej formie, musi się liczyć z ryzykiem w postaci spadku rynkowej ceny towaru, czy obniżenia jego jakości. Dlatego kwota udzielanego kredytu pod zastaw towarów jest relatywnie niższa niż pod zastaw papierów wartościowych.

Kredyt hipoteczny - zazwyczaj są to kredyty średnio- lub długoterminowe, udzielane na cele inwestycyjne. Ich charakterystyczną cechą jest zabezpieczenie hipoteczne.

Hipoteczne zabezpieczenie zwrotności kredytu wiąże gwarancję jego spłaty z określoną nieruchomością. Pozwala ona bankom na zaspokojenie roszczeń z tej nieruchomości także wówczas, gdy zmieni ona właściciela. Zapewnia im równocześnie pierwszeństwo przed wierzycielami kolejnych właścicieli nieruchomości. Z tych względów zabezpieczenie hipoteczne jest szczególnie przydatne do zapewnienia zwrotności kredytów długoterminowych chociaż może być także stosowane dla zapewnienia zwrotności kredytów udzielanych na krótsze okresy, zabezpieczenia różnych gwarancji itp.²⁰

Stosownie do norm polskiego prawa cywilnego, hipoteka powstaje przez wpis do księgi wieczystej nieruchomości, prowadzonej przez sądy rejonowe²¹.

Przed ustanowieniem zabezpieczenia hipotecznego bank powinien zbadać w księgach wieczystych, czy przyszły kredytobiorca jest właścicielem danej nieruchomości, a jej hipoteka nie jest obciążona wcześniejszymi zapisami na rzecz innych wierzycieli.

Banki mogą żądać ustanowienia hipoteki :

• zwykłej,

• kaucyjnej,

• przymusowej.

Hipoteka zwykła znajduje zastosowanie do już udzielonych kredytów, a wniosek o wpis do tej hipoteki powinien udokumentować wysokość udzielonego kredytu i oprocentowania, a także warunków spłaty.

Hipoteka kaucyjna zabezpiecza spłatę kredytów o nie ustalonej wysokości, a także kredytów, które będą udzielone przez bank w przyszłości.

Hipoteki przymusowej bank może żądać od kredytobiorcy, będącego właścicielem danej nieruchomości, gdy ten nie spłacił kredytu w terminie.

Kredyt w rachunku bieżącym

Kredyty w rachunku bieżącym mogą mieć dwojaki charakter : kredytu płatniczego nazywanego inaczej kredytem kasowym lub kredytu otwartego. Podstawowym warunkiem ich uzyskania jest posiadanie przez kredytobiorcę rachunku bieżącego w kredytującym banku.

Kredyt płatniczy jest udzielany w związku z przejściowym brakiem na rachunku środków dla pokrycia bieżących płatności. Kredyt ten wywołuje powstawanie na rachunku bieżącym przejściowego salda debetowego, które powinno być zlikwidowane w ciągu najbliższych dni z bieżących wpływów. Umożliwia on utrzymanie płynności i terminowego regulowania zobowiązań przedsiębiorstwa. Łagodzi w ten sposób skutki nierównomiernego wpływu należności bez potrzeby ubiegania się każdorazowo o przyznanie kredytu niezbędnego dla uregulowania bieżących płatności. W umowie o ten kredyt zawieranej na czas nieokreślony, bank ustala limit zadłużenia, a także maksymalny okres ciągłego występowania zadłużenia powstałego w takiej formie. Bank udzielając kredytu kasowego jest narażony na wyższe ryzyko, gdyż może być on użyty na pokrycie strat, co zagraża jego zwrotowi.

Kredyt otwarty udzielany jest na podstawie oddzielnej umowy, zawieranej na okres od kilku miesięcy do roku. Upoważnia on klienta do wystawienia dyspozycji płatniczych i zobowiązuje bank do zapłaty dokumentów płatniczych, których płatnikiem jest kredytobiorca. Jest to kredyt krótkoterminowy odnawialny, wywołujący powstanie salda debetowego rachunku bieżącego. Oznacza to zadłużenie przedsiębiorstwa wobec banku. Spłata tego kredytu następuje automatycznie z wpływów na rachunek bieżący. Kredyt nie spłacony w umownym terminie jest wyżej oprocentowany, a bank ewidencjonuje go na odrębnym koncie²².

Kredyt w rachunku kredytowym

Kredyt w rachunku kredytowym wymaga oddzielnych dyspozycji i przeksięgowań między rachunkiem bieżącym i rachunkiem kredytowym, dotyczących wykorzystania i spłat kredytu. Wykorzystanie tego kredytu może następować w transzach, czyli w kilku częściach przyznanej kwoty kredytu rozłożonych w czasie. Spłaty kredytu również mogą następować ratalnie w określonych umownie terminach. Dyspozycje przelania środków z rachunku kredytu wydaje klient, on ma też obowiązek jego spłaty w ustalonym terminie.

Kredyt dyskontowy

Kredyt dyskontowy jest to zakup weksli przed upływem ich płatności z potrąceniem procentu ( dyskonta ) przez bank. Sprzedawcą weksla i kredytobiorcą jest z reguły dostawca, który prolonguje zapłatę odbiorcy towaru czy usługi, ale swą należność każe sobie potwierdzić za pomocą weksla. Sprzedaż weksla bankowi oznacza zaliczkowanie jeszcze nie wymagalnych należności i otrzymanie przez dostawcę środków pieniężnych.

Do podstawowych funkcji weksla zalicza się funkcje : kredytową, płatniczą, gwarancyjną, a także pochodną od kredytowej funkcję refinansową.

Warunki, którym powinien odpowiadać dyskontowany weksel są pośrednio określane przez bank centralny, który ustala regulamin redyskonta weksla. Każdy bank bowiem dąży do dyskontowania tylko takich weksli, które potem będą mogły być redyskontowane w banku centralnym.

Do podstawowych warunków redyskonta należy zaliczyć²³:

• termin płatności do trzech miesięcy;

• podstawę wystawienia weksla - umowę handlową;

• dwa tzw. dobre podpisy, tzn. podpisy wystawcy i akceptanta mających zdolność kredytową.

Bank ustala dla kredytobiorcy linię dyskontową (limit kredytu dyskontowego), do wysokości której zakupuje weksle od danego klienta. Limit wyznacza się zazwyczaj na 1 rok, ale często jest on prolongowany. Koszt kredytu dyskontowego dla kredytobiorcy stanowi ustalona przez bank stopa dyskontowa od czasu liczonego od zakupu weksla do terminu jego płatności i ewentualnej prowizji. Wysokość stopy dyskontowej jest zależna od wysokości stopy redyskontowej banku centralnego.

Kredyt akceptacyjny

Udzielanie kredytu akceptacyjnego związane jest z operacjami wekslowymi. Banki odpłatnie akceptują ciągnione na nie traty i zobowiązują się do udzielenia kredytu na wykupienie tych trat²⁴. Tego rodzaju operacje wykonywane przez tzw. pierwszorzędny bank, gwarantują zapłatę każdemu kolejnemu posiadaczowi weksla. Chroni on uczestników rozliczeń przed skutkami występujących zatorów płatniczych, zapewniając obu stronom terminowość zapłaty.

Podstawę korzystania z kredytu akceptacyjnego stanowi umowa, w której klient zleca bankowi akceptowanie weksli, a bank przyjmuje zlecenie. Bank zobowiązuje się przy tym, że w przypadku niedostarczenia przez klienta środków na wykup weksla, udzieli mu kredytu akceptacyjnego.

Kredyt akceptacyjny występuje w doraźnych transakcjach lub w postaci linii kredytu akceptacyjnego. Linia kredytu akceptacyjnego jest limitem kredytowym przyznanym kredytobiorcy. Może on być udzielony jako kredyt odnawialny ( po każdym wykupieniu weksla kredyt odnawia się do pierwotnej wysokości ). Przy kredycie nieodnawialnym każdy wykupiony weksel zmniejsza wysokość przyznanego kredytu. Bank akceptując weksel jest zobowiązany do jego wykupienia w terminie płatności, niezależnie od tego, czy wystawca dostarczy na czas odpowiednie środki. W przypadku ich braku zostaje udzielony klientowi kredyt akceptacyjny w wysokości równej kwocie wystawionego weksla.

Faktoring

Faktoring jest czynną operacją bankową, która w pewnych przypadkach może zastępować dyskonto weksli²⁵. Może występować w różnych odmianach, w zależności od treści umowy zawieranej między bankiem ( faktorem ) a przedsiębiorstwem (faktorantem ) korzystającym z jego usług. W swojej klasycznej postaci faktoring jest formą krótkoterminowego finansowania działalności faktoranta przez nabycie jego wierzytelności, przy czym faktor zrzeka się prawa regresu do faktoranta, gdyby dłużnik nie uregulował zobowiązania.

Ryzyko niewypłacalności dłużnika ponosi w pierwszym przypadku faktor, a w drugim zleceniodawca. Szczegółowe zasady rozliczeń i podział ryzyka reguluje umowa faktoringu.

Bank będący faktorem wykonuje na rzecz klienta ( faktoranta ) trzy funkcje :

• funkcję finansowania - faktor nabywa wierzytelności faktoranta wobec dłużników przed terminem wymagalności roszczeń, płacąc kwotę pomniejszoną o 10% do 30% w stosunku do kwoty nominalnej zafakturowanych należności;

• funkcję przejęcia ryzyka - faktor zaliczkuje wierzytelność cedowaną na niego przez faktoranta, zachowując prawo regresu gdyby dłużnik nie wywiązał się ze zobowiązania;

• funkcję usługową - faktor przejmuje obowiązek prowadzenia ewidencji nabytych należności, a także przymusowego dochodzenia należności niewypłacalnych dłużników.

Faktoring może być jawny lub cichy. W faktoringu jawnym dłużnicy są powiadamiani o przejęciu należności faktoranta przez bank, a w cichym dłużnicy nie są powiadamiani o tej umowie. W formie faktoringu mogą być realizowane należności przedsiębiorstw produkcyjnych, handlowych i innych pochodzące od różnych dłużników, a więc gospodarczych podmiotów prywatnych i publicznych ( państwowych i komunalnych ), a także osób fizycznych.

Leasing

Transakcje leasingowe mogą przebiegać między podmiotami gospodarczymi bez udziału banku lub z jego udziałem. Jest to alternatywna wobec kredytu forma finansowania²⁶. Polega na dostarczaniu przez leasingodawcę leasingobiorcy ustalonego umownie wyposażenia, urządzeń, budynków itp. Leasingobiorca zobowiązuje się do płacenia określonej opłaty leasingowej rozłożonej na raty. Właścicielem przedmiotu umowy leasingowej jest leasingodawca. Strony mogą jednak przewidzieć w umowie przeniesienie własności na leasingobiorcę, wówczas raty leasingowe, obok opłaty leasingowej, mogą także obejmować część zapłaty za nabywany obiekt. Leasingodawcą może być wyspecjalizowana firma leasingowa, producent, którego wyroby będą przedmiotem leasingu, a także bank.

Transakcje leasingowe mogą występować w różnych formach, przy różnym zaangażowaniu banku. W leasingu bezpośrednim producent bezpośrednio oddaje swoje wyroby w użytkowanie przedsiębiorstwom. Leasing pośredni polega na tym, że między producentem a użytkownikiem pojawia się pośrednik w postaci przedsiębiorstwa leasingowego, który finansuje przekazanie użytkownikowi przedmiotu leasingu. Tym pośrednikiem może być również bank²⁷.

komentarze

Przeszukaj ePrace

Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.